Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku szkolnym – co mogą zrobić rodzice i nauczyciele?

Na zachowanie dziecka w szkole wpływ ma wiele czynników. Są nimi między innymi: system nagród i kar wyniesiony z domu (czyli tzw. wychowanie), wcześniejsze , zdrowie fizyczne, rozwój biologiczny, jak również psychiczny oraz EMOCJE. Niektóre zachowania dzieci w szkole bardzo nas niepokoją, szczególnie wtedy gdy jest ono uciążliwe dla innych uczniów oraz dorosłych lub niekorzystnie wpływa na samego ucznia. Próbujemy wówczas znaleźć jakieś sensowne wytłumaczenie danej sytuacji, danego postępku, jednakże głębsza analiza pokazuje nam, że tego zachowania nie można w żaden sposób usprawiedliwić (zdrowe dziecko, wysoki iloraz inteligencji, dobra relacje rówieśnicze, itp). Zadajemy sobie wówczas pytanie, dlaczego  dziecko zachowuje się w ten sposób i jak mu pomóc?

Czym są zaburzenia emocjonalne i jak objawiają się u dziecka?

Jednymi z objawów zaburzeń emocjonalnych w zachowaniu u dzieci są:

gwałtowne wybuchy złości – mogą przybierać one formę ataku słownego lub fizycznego na inną osobę lub przedmiot, jak również przybierać formę autoagresji (  uderzając głową w ścianę- ból fizyczny, albo psychiczny, niszcząc coś, co ważne dla niego lub bliskich mu osób). Wybuch złości może mieć formę „obrażenia się”, zamknięcia się w sobie połączonego często z ucieczką. Z punktu widzenia  obserwatora przyczyna wywołująca wybuch złości niejednokrotnie jest  nieproporcjonalnie mała i nie znacząca w stosunku do siły, z jaką dziecko zareagowało.

Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi przeżywają częściej i intensywniej niż inne dzieci emocje złości i lęku. Najczęściej obserwowaną w szkole postacią lęku jest lęk przed oceną. Ujawnia się wtedy, kiedy dziecko czuje się przez innych ludzi obserwowane i oceniane. Podjęcie przez dziecko nauki w szkole może być dla niego bardzo dużym stresem i lękiem przed nieznanym, nie poradzeniem sobie w szkole. Wszystkie dzieci odczuwają wtedy pewien stopień niepokoju, ale są i takie, u których napięcie powstałe w tych sytuacjach jest tak duże, że uniemożliwia im sprawne działanie.

nadmierną aktywność – dzieci nad aktywne są w ciągłym ruchu, podejmują różnorodne działania dające możliwość rozładowania pobudzenia. Nie mogąc dostosować swojej aktywności do wymagań, uczniowie dezorganizują przebieg lekcji, wymagają wzmożonej uwagi nauczyciela.

bierność – uczniowie bierni często są odsuwani poza grupę. Bierność ponadto może spowodować, że dziecko samo sobie ograniczy możliwości rozwoju. Nie podejmując rozwiązania zadań, nie nabywa nowych sprawności.

zaburzenia uwagi i nadmierne napięcie mięśniowe, których źródłem jest wewnętrznie przeżywane napięcie psychiczne. Dzieciom tym trudno się skoncentrować, łatwo ich uwaga się rozprasza, ulega wahaniom. Natomiast nadmierne napięcie mięśni widać w ruchach, gestach, w specyficznej napiętej sylwetce i mimice, zbyt silnym nacisku długopisu podczas pisania.

Przyczyny zaburzeń emocjonalnych oraz kilka porad dla rodziców.

               Przyczyny zaburzeń emocjonalnych mogą tkwić w środowisku rodzinnym ucznia. To w domu rodzinnym dziecko uczy się, w jaki sposób wyrażać emocje. Podczas dnia codziennego dziecko obserwuje zachowanie rodziców przeżywających różne uczucia i emocje,  nieświadomie ich naśladując. Jednym z ważnych elementów świadomego wychowywania dziecka przez rodziców jest nauczenie go, jak należy wyrażać uczucia. Zbyt duży rygoryzm w tym zakresie, jak również nadmierny liberalizm, gdy nie pokazuje się dziecku żadnej potrzeby ani nie uczy się żadnego sposobu kontrolowania swoich reakcji emocjonalnych, mogą spowodować u dziecka zaburzenia na tle emocjonalnym.

               W rodzinie dziecko zdobywa podstawowe informacje na temat samego siebie, o tym, jakie jest, jakie ma możliwości, co w życiu może osiągnąć, do czego powinno dążyć. Jeżeli dziecko jest poddawane w rodzinie częstej krytyce, stawia mu się wymagania, które są nieadekwatne do jego możliwości, może to wytworzyć u dziecka niepewność co do własnej wartości, a towarzyszyć temu będą nieprzyjemne emocje: poczucie bezradności, lęk przed oceną, złość na siebie albo innych. U dziecka, w którego doświadczeniu życiowym przeważają emocje nieprzyjemne, które żyje w atmosferze konfliktów, braku poczucia bezpieczeństwa, nadmiernych wymagań, krytyki, częstych kar, rozwój emocjonalny nie będzie przebiegał prawidłowo.

Jak postępować z uczniem z zaburzeniami emocjonalnymi w szkole:

Nauczyciel może pomóc dziecku jeżeli:

• stara się ucznia zrozumieć, próbuje traktować zachowanie ucznia jako wyraz jego problemów, a nie złej woli;

• postępuje tak, aby uczeń wiedział, że może mu zaufać i czuć się z nim bezpiecznie. Znajduje czas na indywidualny kontakt, okazuje swoje zainteresowanie jego problemami, potrafi wysłuchać bez moralizowania;

• pomaga dziecku odkryć jego wartość. Jeżeli dziecko nie ma osiągnięć w żadnym przedmiocie nauczania, ważne jest by umożliwić mu wykazania się w jakiejś innej dziedzinie. Uczeń z trudnościami emocjonalnymi łatwo zraża się trudnościami, porzuca podjętą inicjatywę, dlatego nie wystarczy odkryć jego możliwości, ale trzeba je wspierać w działaniu, aby nie zrezygnowało i nie odniosło porażki;

• pomaga dziecku w odnalezieniu miejsca w grupie rówieśników. Niektóre zachowania dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi są dla ich kolegów trudne do zaakceptowania, zwłaszcza ich drażliwość, wybuchy złości, przeszkadzanie na lekcjach. Nieco odmienne traktowanie jest niezbędne w pracy z dzieckiem, które ma problemy emocjonalne, i trzeba przekonać o tym rówieśników. Bardzo ważne jest, aby nauczyciel pomógł dziecku z zaburzeniami emocjonalnymi ujawnić wszystko to, co może być w nim ciekawe, pożądane i atrakcyjne dla rówieśników, aby koledzy mieli możliwość poznania go także, a może przede wszystkim od tej pozytywnej strony;

• potrafi nawiązać współpracę z rodzicami ucznia. Nauczyciel powinien tak prowadzić rozmowy z rodzicami, aby były one wspólnym poszukiwaniem rozwiązania zaistniałej sytuacji, zaobserwowanego problemu. Podczas wspólnych rozmów nauczyciela z rodzicami powinno dojść do stworzenia konstruktywnych pomysłów na to, jak postępować z dzieckiem w szkole i w domu, aby te oddziaływania uzupełniały się i pomagały uczniowi w prawidłowym funkcjonowaniu w obu środowiskach.

Ważne działania podejmowane względem dziecka poprzez dorosłych:

• wykazanie szczerego zainteresowania dzieckiem i przeżywanych przez niego emocji. Nazywajmy je, gdyż w ten sposób dziecko uczy się nazywać własne emocje i je akceptować.

• pokazanie dziecku sposobów radzenia sobie z trudnymi emocjami (np. podrzyj kartkę na małe kawałki, idź do swojego pokoju i tam pokrzycz, pobiegaj, itp.).

• kiedy dziecko jest pod wpływem silnych negatywnych emocji (agresja, atak fizyczny na inne dzieci, krzyk) należy odizolować je od reszty klasy i dopiero kiedy się uspokoi, porozmawiać o tym co się stało, jakie wywołało to w nim emocje i jak może sobie poradzić z nimi następnym razem;

• nie zawstydzajmy dziecka;

• nigdy nie moralizujmy, nie obwiniajmy dziecka, nie porównujmy do innych,, tłumacząc przed innymi jego zachowanie;

• nie wymagajmy od dziecka panowania nad swoimi emocjami, pomóżmy jemu znaleźć właściwy sposób odreagowania, akceptowanego społecznie. Pokażmy dziecku jak może kontrolować emocje;

• uczmy dziecko wiary w siebie i swoje możliwości – dobrego myślenia o sobie, pokazujmy, co w nim dobre;

• wykażmy się cierpliwością – nic nie przychodzi szybko i łatwo, każda trudność, przedsięwzięcie, a tym bardziej zmiana zachowania i nawyków wymaga czasu

Źródło: Profesor.pl - publikacje nauczycieli, awans zawodowy, scenariusze lekcji, wypracowania, testy, konspekty, korepetycje, matura, nauczyciele

Psycholog

Natalia Sachta